2022 წლის 7 გამორჩეული სამეცნიერო აღმოჩენა თვალი შევავლოთ წლის ყველაზე მნიშვნელოვან სამეცნიერო მიღწევებსა თუ აღმოჩენებს
By არჩილ გელაშვილი •
You're reading Entrepreneur Georgia, an international franchise of Entrepreneur Media.
დღეს ალბათ ყველანი ვთანხმდებით, რომ სამეცნიერო განვითარება კაცობრიობის პროგრესის მთავარი კატალიზატორია, რომელიც სხვადასხვა მიმართულებით აუმჯობესებს ჩვენს ყოველდღიურობას და დღიდან დღემდე ცვლის დამკვიდრებულ წარმოდგენებს სამყაროს მოწყობის შესახებ.
2022 წელი იწურება და საინტერესო იქნება თვალი შევავლოთ წლის ყველაზე მნიშვნელოვან სამეცნიერო მიღწევებსა თუ აღმოჩენებს. ამისათვის კი, Entrepreneur-მა თავი მოუყარა წლის გამორჩეულ მეცნიერულ გარღვევებს და გვსურს უკეთ გაგაცნოთ ისინი.
1. სტოუნჰენჯის ნამდვილი დანიშნულება
საუკუნეების განმავლობაში არ წყდებოდა კამათი სტოუნჰენჯის აგების პერიოდისა და მისი დანიშნულების შესახებ. ამ ისტორიული ძეგლის აღმართვას მიაწერდნენ როგორც ლეგენდარულ მეფე არტურს, ისე ძველ რომაელებს, კელტებსა და ვიკინგებს, მაგრამ მე-20 საუკუნის დასაწყისისთვის უკვე მეცნიერულად დადასტურდა, რომ სტოუნჰენჯის აგება დაახლოებით 6000 ათასი წლის წინ დაიწყო და რამდენიმე საუკუნე გაგრძელდა.
ერთია, თუ როდის აიგო სტოუნჰენჯი, თუმცა გაცილებით საინტერესოა, რაში დასჭირდათ ჩვენს პრეისტორიულ წინაპრებს 22-ტონიანი ლოდების მიტანა და მეგალითური ნაგებობისათვის წრიული ფორმის მიცემა. გასული საუკუნის მეორე ნახევარში, ასტრონომმა ნორმან ლოკიერმა მეცნიერულად დაასაბუთა, რომ ძეგლი ობსერვატორიის ფუნქციას ასრულებდა, ვინაიდან ლოდების წარმოსახვითი ხაზებით შეერთება, ზუსტად ემთხვევა მზის ამოსვლის წერტილებს გაზაფხულისა და შემოდგომის ბუნიობის დღეებში. თუმცა ეს ვერსია საბოლოოდ მხოლოდ 2021 წელს დადასტურდა, როდესაც პროფესორმა ტიმოტი დარვილმა ბომრუთის უნივერსიტეტიდან, სტოუნჰენჯის მიხედვით გაანგარიშებული ასტრონომიული კალენდარი აღმოაჩინა. მისმა კვლევამ აჩვენა, რომ ლოდებისაგან შექმნილი ხელოვნური წრეწირით 365,25 დღისგან შემდგარი კალენდარულ წელი გამოითვლება, რომელიც თავის მხრივ, 10-დღიანი კვირებისგან შედგება. ზუსტად ასეთი კალენდარი გამოიყენებოდა ძველ ეგვიპტეში, რაც საკმაოდ დაშორებული ცივილიზაციების კავშირისკენ მიგვითითებს.
ყოველთვის არსებობდა "სტოუნჰენჯის" სარიტუალო დანიშნულების შესახებ თეორიაც, რომლის დასაბუთება მოხდა 2022 წლის დასაწყისში. ჟურნალ Science Direct-ში გამოქვეყნებულ "სტოუნჰენჯის" მაგნიტური ინდუქციის მეთოდით შესწავლის ანგარიშში ნათქვამია, რომ ძეგლის სიახლოვეს ჯერ კიდეც ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 8000 წლის წინანდელი 415 სამარხია, სადაც ნაპოვნია ქვის სანადირო იარაღები და სარიტუალო არტეფაქტები. მათგან ორი სამარხი 5500 და 5200 წლის წინაა ამოთხრილი.
2. ფოტოები და მონაცემები ჯეიმს ვების ტელესკოპიდან
2022 წლის 24 იანვარს, მსოფლიოში ყველაზე დიდმა, აქამდე შექმნილ კოსმოსურ ტელესკოპებს შორის ყველაზე ძლიერმა და რთულმა − ჯეიმს ვების ტელესკოპმა მიაღწია თავის ორბიტულ დანიშნულებას. 10 მილიარდი დოლარის ღირებულების 25-წლიანი პროექტი, რომელიც ახლა ღია კოსმოსშია გაშვებული, სისტემატურად ამარაგებს მეცნიერებს ხარისხიანი ფოტომასალითა და მონაცემებით. პირველი ფოტოები ვების ტელესკოპიდან მიმდინარე წლის 12 ივლისს გამოქვეყნდა, რაც მალევე იქცა საზოგადოებრივი განხილვის ერთ-ერთ მთავარ თემად. მას შემდეგ, ვების ტელესკოპმა არაერთი უძველესი ვარსკვლავი დააფიქსირა (შესაძლოა გალაქტიკის უძველესი ვარსკვლავებიც კი), ხელახლა მოინახულა ცნობილი ფოტოს ადგილი, აღბეჭდა წარმოუდგენელი ახალი დეტალები და პირველად დაწვრილებით აღწერა ეგზოპლანეტების ატმოსფეროს ქიმიური შემადგენლობა.
3. გულის პირველი წარმატებული ქსენოგენური გადანერგვა
2022 წლის 7 იანვარს, პირველად ისტორიაში, 57 წლის მამაკაცს, რომელსაც გულის უკურნებელი დაავადება ჰქონდა, გენმოდიფიცირებული ღორის გული წარმატებით გადაუნერგეს. მამაკაცი, სახელად დევიდ ბენეტი, არ ექვემდებარებოდა გულის ტრადიციულ გადანერგვას და ექიმების აზრით, ეს მისი გადარჩენის ერთადერთი ვარიანტი იყო. ოპერაციამდე ბენეტმა რვა კვირა ლოგინში გაატარა სიცოცხლისთვის საშიში არითმიით, რის გამო გადასარჩენად პაციენტი ხელოვნური სუნთქვის აპარატს დააერთეს, თუმცა ოპერაციიდან რამდენიმე დღეში, მამაკაცი უკვე გაწერეს საავადმყოფოდან.
ბენეტი ნელ-ნელა დაუბრუნდა ძველებურ ცხოვრებას, რეგულარულად ერთვებოდა ოჯახურ თავყრილობებში და თებერვალში Super Bowl-ის ყურებისას მღეროდა კიდეც, თუმცა 2022 წლის მარტში ბენეტი გარდაიცვალა. აღსანიშნავია, რომ მისი გარდაცვალების მიზეზი არა გულის უკმარისობა, არამედ რამდენიმე სხვა ფაქტორის ერთობლიობა გახდა, რაც გაკვეთის შემდეგ გამოჩნდა. მეცნიერთა ვარაუდით, ქსენოგენური ტრანსპლანტაციის პირველი პრეცედენტი წარმატებულად მიიჩნევა და მომავლის იმედს იძლევა.
4. დამყარდა დნმ-ის სეკვენირების "გინესის" მსოფლიო რეკორდი
სტენფორდის უნივერსიტეტის მკვლევრებმა, 2022 წლის დასაწყისში მიაგნეს გენომის სეკვენირების (დნმ-ის ფრაგმენტში არსებული ნუკლეოტიდების (ადენინების, თიმინების, ციტოზინებისა და გუანინების) მიმდევრობის განსაზღვრის პროცესი) უსწრაფეს მეთოდს, რომლითაც იშვიათი გენეტიკური დაავადებების დიაგნოსტირება სულ რაღაც ხუთიდან რვა საათამდე ვადაშია შესაძლებელი.
ექვსი თვის განმავლობაში მეცნიერთა ჯგუფმა 12 პაციენტის გენომის სეკვენირება მოახერხა, ხოლო მათგან ხუთს, გენეტიკური დაავადების დიაგნოზი გამოუვლინდა. გუნდის მიერ დასმული დიაგნოზების სიზუსტის მაჩვენებელი 42%-ს შეადგენს, რაც 12%-ით აღემატება გენეტიკური დაავადებების გამოვლენის ძველებურ მეთოდს.
5. ადამიანის გენომი სრულად გამოკვლეულია
2022 წლის მარტში, პროექტის "ადამიანის გენომი" ფარგლებში, რომელიც საუკუნის დასაწყისიდან იღებს სათავეს, დასრულდა მუშაობა ადამიანის სრული გენომის შესწავლაზე. 2003 წელს ამ პროექტის ფარგლებში მოხდა ადამიანის გენომის 92%-ის სტრუქტურიზება, ხოლო დარჩენილი 8% მეცნიერებმა 2022 წელს გაშიფრეს.
გენომი ორგანიზმის უჯრედში შენახული მემკვიდრული მასალის ერთობლიობა გახლავთ, რომელიც ბიოლოგიურ ინფორმაციას შეიცავს და პასუხისმგებელია ორგანიზმის სრულფასოვან ფუნქციონირებაზე.
6. მთვარის გრუნტში აღმოცენებული პირველი მცენარე
2022 წლის მაისში, ფლორიდის უნივერსიტეტის მეცნიერებმა მთვარის ზედაპირიდან ჩამოტანილ გრუნტში მცენარე გაახარეს, რაც უმნიშვნელოვანესი გარღვევაა როგორც ჩვენი თანამგზავრის, ისე კოსმოსის შესწავლის მიმართულებით.
"აპოლო" 11, 12 და 17 მისიების დროს ჩამოტანილი მთვარის გრუნტის 12-გრამიანი ნიმუში საკმარისი გახდა მეცნიერთათვის, რათა ექსპერიმენტულ გარემოში ამ ნიადაგში მცენარე გამოეზარდათ.
საინტერესოა, რომ მთვარის ნიადაგში მოყვანილი მცენარეები საკმაოდ ნელა და ნაკლები ინტენსივობით იზრდებოდნენ, რაც დადასტურდა ექსპერიმენტის ბოლოს მცენარეთა გენების ექსპრესიაზე დაკვირვებით. აღმოჩნდა, რომ მცენარეები "იბრძოდნენ" მთვარის გრუნტში არსებული სრულიად განსხვავებული ქიმიური და სტრუქტურული შემადგენლობის შესაცვლელად და მათთვის შესაფერისი გარემოს შესაქმნელად.
7. თერმობირთვული ენერგეტიკის გარღვევა, ანუ ენერგიის ულევი წყარო
13 დეკემბერს კალიფორნიაში, კერძოდ კი ლოურენსის ლაბორატორიაში მომუშავე მეცნიერებმა განაცხადეს, რომ ბირთვის გახლეჩის რეაქციისას, იმაზე მეტი ენერგია გამოიყო, ვიდრე ექსპერიმენტის ჩასატარებლად დაიხარჯა.
აღნიშნული მოვლენა ენერგეტიკის სექტორში გარდამტეხ რევოლუციასთან კიდევ უფრო გვაახლოებს.
თერმობირთვული სინთეზის რეაქტორი, იგივე "ხელოვნური მზე", გახლავთ მოწყობილობა, რომელშიც მეცნიერები მზესა და სხვა ვარსკვლავებში მიმდინარე თერმობირთვული რეაქციის გამეორებასა და შენარჩუნებას ცდილობენ. ეს მნიშვნელოვანია, რადგან ამ ტიპის რეაქტორებს აქვთ პოტენციალი, პრაქტიკულად უსაზღვრო რაოდენობის სუფთა ენერგია წარმოქმნან.
ცნობისთვის, თერმობირთვული სინთეზის რეაქტორები საგრძნობლად განსხვავდებიან ბირთვული რეაქტორებისგან, ვინაიდან ამ ტიპის რეაქციისას არ გამოიყოფა რადიოაქტიური ნარჩენები და "ხელოვნური მზის" მწყობრიდან გამოსვლა არაა საზიანო გარემოსათვის.
თერმობირთვული სინთეზის რეაქტორები კლიმატის ცვლილებასთან ბრძოლის მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტებია, რაც წიაღისეულის წვის პრინციპით მომუშავე თბოელექტროსადგურების როლს მნიშვნელოვნად შეამცირებს.
